اشاره: در ادامۀ حاشیههای ویرایشی بر ترجمۀ ادعیه، در این یادداشت، ترجمۀ فعل امر «أَفرِغ» در آیۀ ۲۵۰ سورۀ بقره را برمیرسیم و روشهای گوناگونی را که مترجمان در ترجمۀ این فعل پیش گرفتهاند بیان میکنیم.
رَبَّنا أَفرِغ عَلَينا صَبرًا وَثَبِّت أَقدامَنا وَٱنصُرنا عَلَى ٱلقَومِ ٱلكافِرين
(بقره: ۲۵۰)
خدایا، از صبر و استقامت سرشارمان کن، قدمهایمان را محکم کن و بر این جماعت بیدین پیروزمان فرما.
(ترجمۀ علی ملکی)
ترجمۀ فعل «أَفرِغ» (امر باب اِفعال) در جملۀ «أَفرِغ عَلَينا صَبرًا» در این آیه قدری بحثبرانگیز است. برخی مترجمان این فعل را باتوجهبه معنای استعاری آن، به «بریز» یا افعال مشابه، مانند «فروریز» برگرداندهاند که ترجمهای نارسا به نظر میرسد و احتمالاً خواننده را برای فهم معنا به بازخوانی وادارد.
در مقابل، برخی کوشیدهاند تاحدی از ترجمۀ تحتاللفظی فاصله بگیرند و معنایی روانتر پدید آورند. راهحلهایی که اینان برای رفع نارساییِ پیشگفته در نظر گرفتهاند معمولاً از یکی از این دو حال خارج نیست:
۱. افزودن واژه یا واژگانی به ترجمۀ آیه: مانند خرمشاهی که با ایجاد اضافۀ تشبیهی، معنایی آشناتر ایجاد کرده است: «بر ما (باران) صبر فروریز.» البته برخی افزودهها قدری غریب به نظر میرسند، آنهم در کنار فعل «بریز» یا «فروریز»: «آبِ صبر» (خرمدل)، «سیل شکیبایی» (صادقی تهرانی)، «پیمانۀ شکیبایی» (مکارم شیرازی)؛
۲. ارائۀ معنایی دیگر از فعل: مانند آیتی و بهرامپور که «إفراغ» را به «باریدن» برگرداندهاند: «بر ما شكيبايى ببار» یا الهی قمشهای که آن را «بخشیدن» ترجمه کرده است: «به ما صبر و استواری بخش».
حاشیه: مولانا در دیوان کبیر پس از حکایت درگیری مار و خارپشت ــکه بسی خواندنی و درسآموز استــ چنین سروده:
فرمود رب العالمین با صابرانم همنشین
ای همنشین صابران أَفرِغ عَلَینا صَبرَنا