اشاره: «خدای‌خوانی» عنوان سلسله یادداشت‌های کوتاهی است که در آن‌ها ترجمۀ متون دعایی را با نگاهی ویرایشی بررسی می‌کنم. در نخستین فصل از این یادداشت‌ها به‌سراغ دعاهای قرآنی رفته‌ام. این نوشته حکم درآمد را دارد. (فهرست این یادداشت‌ها در انتهای این نوشته در دسترس است.)
هم دعا از تو اجابت هم ز تو
ایمنی از تو مهابت هم ز تو
گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن
مصلحی تو ای تو سلطان سخُن
مولانا
یکم
مقابلۀ متن ترجمه‌شده با متن اصلی یکی از بهترین راه‌ها برای پی‌بردن به زیروبم فن ترجمه است. بهاءالدین خرمشاهی در ترجمه‌کاوی می‌نویسد:
از همان آغاز، بلکه از عهد نوجوانی که ترجمه‌های فارسی قرآن را با اصل قدسی آن‌ها مقابله می‌کردم، نیز بعدها که ترجمه‌های شیوای فارسی از انگلیسی را برای ممارست در ترجمه‌آموزی با متون اصل آن‌ها انطباق می‌دادم تا رفته‌رفته سر از چون‌وچند و فوت‌وفن ترجمه درآورم، صناعت شریف ترجمه از عربی/انگلیسی به فارسی برایم جاذبۀ وصف‌ناپذیر داشت.
حال سؤال اینجاست که آیا دوستداران صناعت شریف «ویرایش» نیز می‌توانند از چنین مقابله‌هایی سود ببرند یا خیر.
دوم
اگر نگویم در همۀ ادیان، شاید بتوانم بگویم که در بیشتر ادیان، نیایش با معبود از نمودهای برجستۀ پرستش است، تا آنجا که نیایش را با پرستشْ برابر نهاده‌اند. آورده‌اند که امام ششم فرمود: «نیایش همان پرستش است»؛ (إنَّ ٱلدُّعا هُوَ ٱلعِبادَة (منبع)).
دیگر اینکه برای دعا دست‌کم می‌توان دو معنا در نظر گرفت: نخست، معنای کلی، یعنی مطلقِ نداکردن یا به‌تعبیر دهخدا «خدای‌خوانی» (بدون درخواست، مثلاً برای حمد و ثنا گفتن)؛ دوم معنای خاص، یعنی ابراز نیاز و درخواست.
سوم
در قرآن کریم در هر دو معنا نیایش‌هایی آمده است، اما من در اینجا نوع دوم را مدنظر دارم که در آن‌ها نیایشگرْ خواستار چیزی است. مترجمانِ بسیاری در برگرداندن این دعاها به فارسی کوشیده‌اند و به حاصل این کوشش‌ها با نگاه‌هایی گوناگون می‌توان نگریست، ازجمله نگاهی ویرایشی.
در فصل نخست از این یادداشت‌های کوتاه که در رمضان ۱۴۴۴ منتشر می‌شود، می‌کوشم برگردان برخی از نیایش‌های قرآنی را ویراستارانه بکاوم. قصدم این است که نقدی ویرایشی به دست دهم، نه اینکه لزوماً صحت و دقت ترجمه را محک بزنم. مترجمان بررسی‌شده در این نوشته‌ها به‌ترتیب الفبا ازاین‌قرارند: عبدالمحمد آیتی، محیی‌الدین مهدی الهی قمشه‌ای، حسین انصاریان، ابوالفضل بهرامپور، مصطفی خرمدل، بهاءالدین خرمشاهی، محمد صادقی تهرانی، محمدمهدی فولادوند، محسن قرائتی، جلال‌الدین مجتبوی و محمدکاظم معزی.
نام‌ونشان این یادداشت‌ها به‌تدریج در زیر خواهد آمد.
یادداشت یکم
یادداشت دوم
یادداشت سوم
یادداشت چهارم
یادداشت پنجم
یادداشت ششم
یادداشت هفتم
یادداشت هشتم
یادداشت نهم
یادداشت دهم
آخرین به‌روزرسانی: ۲۹ فروردین ۰۲