اشاره: بسیاری از اوقات قید یا گروه قیدی را می‌توان در جمله جابه‌جا کرد. در این یادداشت، جابه‌جایی گروه قیدی در ترجمۀ آیۀ ۸ از سورۀ آل‌عمران را بررسیده‌ام.
«رَبَّنا لا تُزِغ قُلوبَنا بَعدَ إذ هَدَيتَنا»
(آل‌عمران: ۸)
خدایا، بعد از آنکه راهنمایی‌مان کردی، دل‌هایمان را از حق منحرف نکن.
(ترجمۀ علی ملکی)
عبارت «بَعدَ إذ هَدَيتَنا» را همۀ مترجمان به‌صورت قیدی ترجمه کرده‌اند: «پس از آن كه هدايتمان كردى» (بهرام‌پور و خرمشاهی) یا «پس از آنکه ما را هدایت کردی» (صادقی تهرانی، فولادوند و قرائتی) و دیگر موارد مشابه. اما بر سر اینکه این گروه قیدی در کجای جملۀ اصلی قرار گیرد، اتفاق‌نظر چندانی نیست و دست‌کم سه گونه انتخاب را می‌توان برشمرد:
۱. ابتدای جمله: برای مثال، خرمشاهی چنین ترجمه‌ای از آیه به دست داده است: «پروردگارا، پس از آنکه هدایتمان کردی، دل‌های ما را مگردان.» آیتی، صادقی تهرانی، فولادوند و قرائتی نیز همین محل را برای درج گروه قیدی برگزیده‌اند؛
۲. میانۀ جمله: برای نمونه، انصاریان چنین ترجمه کرده است: «پروردگارا، دل‌هایمان را، پس از آنکه هدایتمان فرمودی، منحرف مکن.» بهرام‌پور و مجتبوی نیز چنین کرده‌اند؛
۳. پایان جمله: برای مثال، الهی قمشه‌ای چنین ترجمه‌ای به دست داده است: «بارپروردگارا، دل‌های ما را به باطل میل مده، پس از آنکه به حق هدایت فرمودی.» انتخاب خرمدل و معزی نیز همین بوده است.
به نظر می‌رسد برای هریک از این جانمایی‌ها بتوان توجیه یا توجیهاتی آورد یا دست‌کم هیچ‌یک را نتوان به‌لحاظ ویرایشی خطا دانست. بااین‌حال شاید بهتر باشد محصول این سه انتخاب را با یکدیگر مقایسه کنیم. چه‌بسا جایگزین‌کردن جمله‌ای ساده‌تر در اینجا راهگشا باشد:
۱. پس از خواندن، کتاب را پس بیاور؛
۲. کتاب را، پس از خواندن، پس بیاور؛
۳. کتاب را پس بیاور، پس از خواندن.
با این توضیح، شاید بتوان روان‌ترین جمله را محصول انتخاب دوم دانست.
اگر نظر متفاوتی دارید، خوب است زیر همین فرسته درج کنید.
حاشیه: مولانا در دفتر اول از مثنوی معنوی (ذیل «تعجب‌کردن آدم علیه السلام از ضلالت ابلیسِ لعین و عُجب‌آوردن») چنین سروده:
لا تُزِغ قَلبًا هَدَیتَ بِٱلکَرَم
وَٱصرِفِ ٱلسّوءَ ٱلَّذي خَطَّ ٱلقَلَم
(دلی را که از روی لطف به راه آوردی گمراه مکن/و تقدیر ناخوشایندی را که قلم بر ما رقم زده است بگردان) (فارسیِ درخشانِ شادروان کاظم برگ‌نیسی).